Svedoski monarkia aj amperatoski familjia

Svedo si jekh konstitutcijalno monarkia aj godo si ke o sherotno le forosko si leski buchi te lel pe pala le profundoske zakonori. Monarka si jekh opolitisko sherotno le forosko sar jekh representacija karing o Svedo aj jekh semno le themesko.

Svedo sas len monarkia antrego vramja khatar le bersh 900. Gado si maj but sar jekh mijaski bersheski historija aj kulturako arvo kaj si specialno pe antrego lumja. Gado si jekh mijaki bersheski historija aj kulturako arvo kaj naj pe kaver them ande lumja. Vi te parudisajli e buchi kaj o forosko sherotno la vramjsa ando takto sar barol o khetanimos, e monarkia inkerdili aj e traditcija, aj godo sikhavel ke si bari buchi vi kana paradujolpe e vramja kruglom ande lumja sigo. Khatar le bersh 1973 si o Amperato, Hans Majestät Konung Carl XVI Gustaf Svedosko forosko sherotno. Ando bersh 2018 beshlo o Amperato po amperatosko skamin e maj lungo vramja sar monarkia.

O Amperato kerel buchi pala peski alojimasko shib ” Inkere o Svedo – ande vramja”.

H.M. Konung Carl XVI Gustaf.

H.M. Konung Carl XVI Gustaf. Patreto: Thron Ullberg/Kungl. Hovstaterna

Amperatoski familjia

Ande Amperatoski familjia si o Amperato aj Amperatitsa, kaj o Amperato si len trin save aj vi boria aj jamutre aj si len oxto nepotsi.

Amperato Carl XVI Gustaf arakhadelo kaj o kher amperatisko Haga ando bersh 1946 vo sas o maj cinoro sav ande familija aj leste sas panz maj phure pheja. khatar le panz glati. 1976 ansurisajalo o Amperato me e Silvia Sommerlath, arakhadeli ando bersh 1943, khatar lengo phanglimos/ansurimos kerdili voj le Svedoski ampperatitsa. gifte sig Kungen med fröken Silvia Sommerlath, född 1943, som genom äktenskapet blev Sveriges drottning.

Kronprinsessa Victoria, voj arakhadeli ando bersh född 1977, aj si ansurime me o Prinso Daniel, vo arakhadelo 1973. Lende si duj glati: Prinsessa Estelle, voj arakhadeli 2012 aj o Prinso Oscar, vo arakhadelo 2016. E familijia beshen ando kher amperatisko Haga ande Solna, khote beshelas vi o Amperato jekh vramja kana sas cinoro

Prinso Carl Philip, vo arakhadelo 1979, aj si les trin glati ande jekh than me o Prinsessa Sofia, voj arakhadeli 1984: Prinso Alexander, vo arakhadelo 2016, Prinso Gabriel, vo arakhadelo 2017 aj o Prinso Julian, vo arakhadelo 2021. E familjia beshen po Kungl. Djurgården ando Stockholmo.

Prinsessa Madeleine, voj arakhadeli bersh 1982, aj voj beshel ande thema ande jekh than peske romesa Herr Christopher O’Neill, vo arakhadelo 1974. Lendi si trin glati: Prinsessa Leonore, voj arakhadeli bersh 2014, Prinso Nicholas, vo arakhadelo bersh 2015 aj e Prinsessa Adrienne, voj arakhadeli bersh 2018.

O Amperato aj e Kronprinsessa, ande jekh than mit e Ameratitsa aj o Prinso Daniel, von si anglunes kaj keren representacija karing o Svedo ando them numa vi karing ande kaver thema. Prinso Carl Philip aj e Prinsessa Sofia aj vi e Prinsessa Madeleine keren buchi anglunes karing stiftelsori aj buchia kaj von thode opre vaj kaj buchia kaj si lenge den drag. Inke maj dur keren von buchi kaj o Amperato pe uni officielne buchia.

Kungafamiljen po Solliden

Kungafamiljen po Solliden. Patreto: Jonas Ekströmer/Kungl. Hovstaterna

Cacimos kaj e krona

Kon lel e trona pala o amperato si leske shave (successionsordningen) kaj si jekh khatar Svedoske shtar profundoske zakonori. Ando bersh 1979 paruda o Svedosko foro e ordnina te shaj lel e trona pala o amperato e maj phuri glata, vaj si mursh vaj zuvli. Kaj parude o zakono vi parudisajlo ke ferdi njamori kaj o amperato kaj si adzes aj na kaver njamori khatar e familija Bernadotte, si len cacimos kaj Svedoski trona. Anglunes kaj e trona si e Kronprinessa Victoria aj pala late si e Prinsessa Estelle. aj Ändringarna medförde också att endast ättlingar till nuvarande kung, och inga andra grenar av ätten Bernadotte, har arvsrätt till Sveriges tron. Först i tronföljden är Kronprinsessan Victoria och därefter kommer Prinsessan Estelle.

H.M. Konung Carl XVI Gustaf, H.K.H. Kronprinsessan Victoria aj H.K.H. Prinsessan Estelle.

H.M. Konung Carl XVI Gustaf, H.K.H. Kronprinsessan Victoria aj H.K.H. Prinsessan Estelle. Patreto: Thron Ullberg/Kungl. Hovstaterna

Sherotno forosko buchi

O Amperato sar sherotno forosko si vo pe foroske cermonija aj si les buchi sar represtentacija kaj vo biril te thol peski zela ande buchi numa te avel pala e forma kaj phenel o foro.

Amperatoske buchi si:

    • te phudrel o cidimos kaj o foro (riksmötet) kana mangel o raj kaj putrel o cidimos. Normalne si godo svako bersh ando septembro aj phenel pa forosko buchi kaj von kerde tela o bersh kaj nakhla. E cermonija kaj inkeren ande e soba le foroski inkerel vi atunchi o Amperato jekh divano kaj foroske manush (riksdagens ledamöter).
    • te avel sherotno pe konferencija kaj Kungliga Slottet. Kana paruven nevo regeringo inkerel vo e konferencija. Informatcijake konferencija inkerel butivar te shaj den kaj foroske manush jekh chansa kaj le sherotne aj voj kaj site lel e trona pa e foroski politika. Kana arakhadol jekh glata ande Amperatcija (Det Kungliga Huset) akharel o Ameprato le foros kaj konferencija te phenel peske nepotesengo anav aj titelo.
    • te avel sherotno ando Themesko grupa, jekh grupa kaj si pa politika ande kaver thema sar von inkeren divano maskar jekh kavreste ando regeringo aj riksdagen.E grupa ciden pe kaj Kungliga Slottet.
    • kana aven raj khatar thema (statsbesök). O Amperato kerel representatcija po Svedo kana aven raj aj kana zantar. Kana aven raj anda thema si te avel lasho phanglimos maskar le thema aj te paruven buchia. Godo keren von ande jekh than mit o foro, sar Utrikesdepartementet, te avel jekh lasho relatcija maskar le thema.
    • O Amperato lel butivar svako bersh nevo themitska ambassadori kaj jekh defjal shukar divano. Ande jekh barvalo traditcija inkeren o ambassado ando parad vurdon kaj Kungliga Slottet te amaldon ande jekh le foroske raj kana inkeren shukar divano. Pala internationalno zakona si o angluno kaj site kerdol ambassado kaj inkerel pesko lil kaj le themesko forosko raj kaj site kerel buchi ando them.
    Skifteskonselj po Kungliga Slottet ando Stockholmo, novembro 2021.

    Skifteskonselj po Kungliga Slottet ando Stockholmo, novembro 2021. Patreto: Ingemar Lindewall/Kungl. Hovstaterna

    Te lel sama pala svedoko intresno

    O Amperato kerel buchi te lel sama pala svedoko intresno kaj si defjal bari representativno programo ando Svedo. O plano si pala so vo kamel te kerel numa vi pherdo pushimata avel te pe evenmangori ande difirenti sektorori ande khetanimos. Kaver manush ande Amperatoski familija si pe leski rig aktivno ke si o Amperatos sherotno forosko. O officielno buchiako programo si opral pa pherdo gora:

      • themesko relatcija mit representatcija ande kaver thema
      • svedoske relatcija pe representatcija pe lokalno, regioanlno aj nationalno foroske raj aj organisatcija
      • relatcija pa svedosko balame
      • getani
      • vesh aj klimato rodejimos (miljövetenskap), rodejimos aj kultura
      • te den love khatar le amperatoske stiftelsori
      Cermonija kana saste avel foroske gosti kaj Kungliga Slottet.

      Cermonija kana saste avel foroske gosti kaj Kungliga Slottet. Patreto: Sanna Argus Tirén/Kungl. Hovstaterna

      O amperatisko kulturako arvo

      Sar sherotno forosko si leski buchi vi te mukhel le narodos te aven pe leski phuv kaj si ande amperatcija, numa vi te lel sama, te inkeel vuzo aj te sikhavel opre le foroske khera. Anda le desh amperatciji kaj si kochi materialo kaj sikhaven opre kaj o narado, lel sama inkerel vuzo o Amperato bare sadori aj vesha kruglom o Stockholm.

      Amperatosko kher ando Stockholmo.

      Amperatosko kher ando Stockholmo. Patreto: Sanna Argus Tirén/Kungl. Hovstaterna

      Officialno representatcija

      Svako bersh akharel e amperatoski familjia pe difierenti representivne skafedija po Kungliga Slottet. Le gosti kaj si akharde si representacija oficialno Svedo aj manush kaj Amperatoski famijia dikhle kana von traden ando them.Vi akharen manushen kaj keren buchi ande balame, rodejimos, idrott, kultura aj medie.

      Kana huraven e skafedi kaj Amperatosko kher.

      Kana huraven e skafedi kaj Amperatosko kher. Patreto: Sara Friberg/Kungl. Hovstaterna

      Voj kaj site lel e trona, so voj kerel

      Kronprinsessa avel ferdi andre sar themosko representatcija kana o Amperato nashtil te kerel peski buchi sar sherotno forosko, sar eksemplo kana traden ande thema kaj si defjal dur vaj te si phares te arises khote. Voj kaj site lel e trona lasharel pe e Kronprinsses asar te avel sherotno forosko aj kerel buchi ande jkeh than mit o Amperato te dikhel aj te lel informatcija ande nationalne aj internationalne pushimata. Vi te kerela voj buchi mit peski programoske buchia, beshel voj vi ande Utrikesnämnden aj konferencija, foroske ceremonia kana aven raj ando them, kana puterl o riksmötets aj svedosko nationalno dzes. Ande jekh than mit o Prinso Daniel tradel e Kronprinsessa vi ande thema, kaj keren ande jekh than mit o foro.

      Foroske gosti khatar Njamso, septembro 2021. Kronprinsessa arakhel o presidento kana arisel ando Svedo.

      Foroske gosti khatar Njamso, septembro 2021. Kronprinsessa arakhel o presidento kana arisel ando Svedo. Patreto: Pelle T Nilsson/SPA

      Amperatoski familjia engagmango aj kaj len sama

      Opral pa le forosko ceremonija aj sa le representativno buchi kaj keren pala le profundoske zakonori si e Amperatoski familjia si lenge but anda khetanimaske pushimata. Lenge si aj kamen te len sama aj te dikhen sar zal e buchi karing organisatcija, maj cinore organisatcija aj instutcija.

      H.M. Konung Carl XVI Gustaf.

      H.M. Konung Carl XVI Gustaf. Patreto: Linda Broström/Kungl. Hovstaterna

      H.M. Konung Carl XVI Gustaf

      VRAMJA, KLIMATA AJ NATURA

      O Amperato si leske defjalo but anda klimata- aj vramjake pushimata aj si les buflo zanglimos pe gado. O Amperato sas khatar le bersh 1988 sherotno ando sveditsko organisatcija ande Världsnaturfonden, WWF. Pherdo khatar le Amperatoske punktori ando programo dela gadala bersh si vi pa svedisko phuv- aj vesheske pushimata aj vi pa masheske pushimata. Godo si p asar eksemplo pa o zanglimos pa svedisko xabe kaj butivar ashunas ”khatar phuv kaj skafedi” (”från jord till bord”). O Amperato si leske but anda pushimata pa svedisko vesh aj pa sar cinen dele le kopachi te avel jekh bari chansa te avel jekh maj lasho bioekonomi aj te avel jekh fossilfritt khetanimos, sar eksemplo pa te avel kaver fjalo bensino (biobränslen) aj te avel lashe khera.

      SCOUT BUCHI AJ TERNE SHEROTNE

      O Amperato khatar sas glata phirel pe scout aktivitetori pe pherdo fjalori vi ando Svedo aj thema. O Amperato si patcivakocerotno ande le Scouterna katar le bers 1977 patcivakocerotno ande World Scout Foundation. Angla le amperatosko 60:desengo dez lasarda vo Konung Carl XVI Gustafs Insamlingsstiftelse aj Ungt Ledarskap, pe hazna le ternematenge pe educatcija te ankled gazda aj o profundo avel kathar o dikhimos aj zakono kaj avel katar le scoutori. Gadya buchi anklel pala stipendiori kaj len lache terne gazda te zan maj dur ande educacija pa gazdanimos, pe hazna kaj le scoutonengi gazdaki educacija aj vi pe hazna kaj terne manush socialiatcija, educacija pe gazda ando Gado von keren kana hulaven avri stipendori kaj kerde pherdo buchi aj sikhade godo opre kaj terne manush te shaj phiren maj dur ande educatcija te kerdon sherotne, lovengo azutimos kaj scout buchi, lovengo azutimos te len educatcija aj den vi lovengo azutimos kaj terne manush te baron aj te len zanglimos ande balame, puterdo sektoro aj ivja organisatcij.

      TEKNIKA- AJ INDUSTRIJAKO BUFLIMOS

      O Amperato de but bersH inkerel deligatonge phirimata, kaj bushol Royal Technology Mission, sar Amperato. O Ingenjörvetenskapsakademin, IVA. O gindo pala gadala deligatonge phirimata , ande jekh than le fo, när aj cerotne, te dikhen pe teknologia aj industriaki jaglimos aj te kherel koboratcija maskar gadala bucia. O amperato de but bersh inkerda delagatcijake trademos, kaj bushon Royal Technology Missions, khatar o Kungl. Ingenjörsvetenskapsakademien, IVA. O gindo pe gadala delegatcijake tradejimos si, ande jekh than mit representatcija po rodejimos, balame aj foroske raj, te dikhen opral pa teknologika aj industrija numa vi te sicon ande godola gora.

      H.M. Drottning Silvia.

      H.M. Drottning Silvia. Patreto: Linda Broström/Kungl. Hovstaterna

      H.M. Drottning Silvia

      WORLD CHILDHOOD FOUNDATION

      Ando bersh 1999 la e Amperatisa te lasharel aj te vazdel orpe World Childhood Foundation. Stiftelsen, khote si e Amperatisa patcivako sherotni aj vi e Prinsessa Madeleine kherel buchi, te vorton aj te avel jekh chansa kaj glati kaj nakhle bajo aj glati kaj aba nakhle bajo vaj sexualno bajo. Stiftelso dine azutimos dela gadala bersh opral kaj 1000 projektori ande pherdo thema.

      GLOBAL CHILD FORUM

      Ando bersh 2009 lasharda e Amperatoski familjia Global Child Forum. Stiftelso si jekh than kaj balame te buflon lenge zanglimos pa glatengo cacimos aj te azutin balamen te haznin aj te len azutin pe efektivno metoda te thon andre gadala perspektivno andre ande penge buchia.

      SILVIA KHER

      Po Amperatisa kaj lasharde aj vazda opre o stiftelso Silviahemmet ando bersh 1996. Amperatisa si sherotni ande grupa. Stiftelso Silviahemmet kamen te vazden opre rodejimos aj educatcija aj keren buchi ande jekh than mit o Sophiahemmet Högskola aj Karolinska Institutet keren educatcija kaj forosko raj, telone lugeritza, lugeritzi, buchiako terepeutori, fysio terapeutori aj doktori po demens. Silviahemmet hulaven avri certifikatcija vi kaj entrego spita kaj keren po azutimos po demenso.

      MENTOR FOUNDATION

      Ando bersh 1994 vazda opre e Amperatisa o stiftelso stiftelsen Mentor International Foundation, kaj keren buchi te den kaj ternimata te baron ando pengo manushipe aj zor te baron khatar manushesko azutimos (mentorskap). E visiona si te avel jekh lumja kaj ternimata shaj baron aj te len zanglimos saste aj te na phen draba. Opral pa 100 000 ternimata ando Svedo sas ando Mentors programo. Nej ferdi ando Svedo numa vi ando Njamso, Englanto, Litauen, Lettland, USA aj Denimarko. Si ve jekh Mentor Arabia kaj si regionalno buchari kaj kerel buchi ande 22 arabitska thema. E Amperatisa si presidento ando Mentor International Foundation aj patcivako bucharni ande Mentor Svedo.

      H.K.H. Kronprinsessa Victoria.

      H.K.H. Kronprinsessa Victoria. Patreto: Linda Broström/Kungl. Hovstaterna

      H.K.H. Kronprinsessan Victoria

      FN:S GLOBALNO DIKHIMOS TE AVEL LASHO ZANGLIMOS

      Ando janovari ando bersh 2016 phenda FN:s kana sas o generalno po sekretarija Ban Ki-moon Kronprinsessa te avel jekh khatar 17 ambassado kaj FN:s globalno dikhimos te avel lasho zanglimos ande Agenda 2030. Le ambassadori ando Sustainable Development Goals Advocacy Group thode inke maj jekh buchi te vortol pe aj te lashavol FN:s globalno dikhimos. Kronprinsessa si akana är alumniambassadorka aj kerel buchi inke maj dur ande gadala pushimata kaj si pa paj aj sastimos.

      GLATI AJ TERNIMATA

      Kronprinsessa si lake defjal but anda glati aj ternimata. Pe o abjav la Kronprinsessako ando bersh 2010 thoda e Kronprinsessa aj o Prinso Daniel Kronprinsessako stiftelse te azutin glaten aj ternimatsen ando Svedo po gindo te na aven avral aj te lashavol po sastimos.

      Kronprinsessa Victorias Fond la pe ando bersh 1997 aj si len gindo te vorton karing glati aj ternimata kaj si bange aj/vaj si len kronisko nasvalimos te shaj len jekh aktivno trajio.

      INTERNATIONALNO PACHAKI BUCHI

      Kronprinsessa Victoria si specialno aktivno ande pushimata pa bajori aj sar te keres kana varikon xal pe, forosko raj aj internationalno pachaki buchi. Voj butivar sas po cidinmata kaj FN.

      H.K.H. Prinso Daniel.

      H.K.H. Prinso Daniel. Patreto: Linda Broström/Kungl. Hovstaterna

      H.K.H. Prins Daniel

      SASTEMASKE PUSHIMATAT

      Prinso Daniel si les baro fokus po sastemaske pushimata, khatar cidimata aj karing lovengo azutimos kaj vo lasharda sar Prinso Daniels nashajimos aj Idtottoske dzes (Prins Daniels lopp och Idrottens dag), kaj si svako bersh te aven maj ternimata te shaj miskin pe aj te len pe te keren idrotto. Prinso Daniel si pachivako sherotno po Hjärt-Lungfondens grupa aj dine o anav Prinso Daniels rodejimasko than kaj terne manush kaj keren bushi ando rodejimos.

      Po milaj ando bersh 2016 vazda Prins Daniel Kronprinsessparets opre Generation Pep ande jekh mit sveditska sheftarija, stiftelsori aj ivja organisatcija. O gindo si ke sa le glati aj ternimata ando Svedo te avel len chansa te trajin jekh aktivno aj sastemasko trajo. Generation Pep keren buchi te hulaven avri zanglimos, inspiratcija aj te azutin glaten aj ternimatsen, aj vi daden aj deja aj vi maj phure manush kaj si maskar glati.

      SHEFTARI

      Prinso Daniel si leke den drag pa pusgimata karing sheftari aj vazdel opre terne sheftarija. O Prinso phiravel pe butivar kaj SM karing terne manush kaj si sheftarija svako bersh aj kerel buchi ando Ung Företagsamhets nationalno grupa.

      Projekto Prins Daniels Fellowship programo po sheftari thoda vo opre ando bersh 2013. Projekto si pe lungo vramja maskar o Prinso Daniel aj Kungl. Ingenjörsvetenskapsakademien, IVA, kaj o Prinso ande jekh than mit sheftarija aj sheftoske sherotne phiren kaj gymnasie skoli, fakultetori ando Svedo te den inspiratcija kaj terne sheftarija.